Björgunarlaun eru fjárhæð sem greidd er fyrir björgun skips, farms eða annarra verðmæta úr hættu á sjó. Reglurnar um björgunarlaun eru skýrt afmarkaðar í íslenskum siglingalögum og byggja á bæði innlendum og alþjóðlegum viðmiðum. Í þessari grein förum við yfir hvað telst til björgunar, hvernig björgunarlaun eru ákveðin, og hvernig þau skiptast milli björgunaraðila, svo þú vitir nákvæmlega hvaða rétt þú átt í slíkum aðstæðum.
Hvað felst í björgun skips?
Björgun skips á sér stað þegar skip er statt í hættu og fær aðstoð sem afstýrir hættunni. Algengustu dæmin eru þegar skip verða vélarvana eða fá í skrúfuna og þurfa aðstoð til að komast til hafnar.
Frumskilyrði fyrir björgun er að skip hefði farist eða orðið fyrir umtalsverðu tjóni ef aðstoð hefði ekki verið veitt. Einnig gildir þetta þegar aðstæður eru þannig að skynsamur og reyndur skipstjóri hefði óskað eftir björgun.
Grundvöllur björgunarlauna
Björgunarlaun má semja um fyrirfram, og hefur skipstjóri umboð til að gera slíka samninga fyrir hönd eiganda skips. Hins vegar þarf björgunaraðili að gæta þess að misnota ekki samningsstöðu sína, sérstaklega þegar skipverjar eru í hættu.
Ef samningur er gerður undir áhrifum hættunnar og telst ósanngjarn, getur hann verið felldur úr gildi fyrir dómi. Ef ekkert er samið, ákvarðast björgunarlaun samkvæmt ákvæðum siglingalaga.
Meginreglur um björgunarlaun
Að jafnaði myndast réttur til björgunarlauna aðeins ef verðmætum er bjargað. Ef björgun tekst ekki, verður almennt ekki hægt að krefjast greiðslu.
Undantekningin er þegar björgun er unnin til að koma í veg fyrir umhverfistjón, þá á björgunarmaður rétt á að fá að minnsta kosti kostnað sinn bættan, óháð árangri.
Mannslíf eru ekki metin til fjár, en sá sem bjargar mannslífi á rétt á hlutdeild í björgunarlaunum vegna verðmæta sem bjargast.
Hvernig er fjárhæð björgunarlauna ákvörðuð?
Samkvæmt siglingalögum eru nokkrir þættir hafðir til hliðsjónar, meðal annars:
- Verklagni björgunarmanna
- Eðli og umfang hættunnar
- Útgjöld björgunaraðila
- Hætta sem björgunarmenn stofnuðu sér í
- Notkun sérhæfðs björgunarbúnaðar
Mikilvægasti þátturinn er þó hvort skip hafi verið statt í yfirvofandi hættu. Skip í bráðahættu, t.d. vélarvana nálægt landi í álandsvindi, leiðir gjarnan til hærri björgunarlauna. Í slíkum tilvikum geta björgunarlaun numið um 10% af verðmæti hins bjargaða, en hlutfallið getur verið hærra ef notaður var sérhæfður búnaður eða um smærri báta er að ræða.
Ef ekki er um yfirvofandi hættu að ræða, eru björgunarlaun almennt lægri og ekki reiknuð sem hlutfall af verðmætum.
Skipting björgunarlauna
Þegar fjárhæð björgunarlauna hefur verið ákveðin, þarf að skipta henni á milli aðila.
- Áhöfn sem bjargar eigin skipi á aðeins rétt á björgunarlaunum ef framlag þeirra er verulega umfram skyldustörf.
- Ef fleiri en eitt skip kemur að björgun, er skiptingin gerð eftir þáttum eins og verklagni, áhættu og notkun búnaðar.
Af óskiptri fjárhæð eru fyrst greiddar bætur vegna tjóns á björgunarskipi og farmi þess, eldsneytis og launa. Sérstök þóknun má greiða þeim sem skara fram úr við björgunarstörf.
Af því sem eftir stendur fara 3/5 til útgerðar björgunarskips og 2/5 til áhafnar. Skipstjóri fær 1/3 af hlut áhafnar, en afgangurinn skiptist á milli skipverja.
Þarftu ráðgjöf um björgunarlaun?
Ef þú stendur frammi fyrir ágreiningi um björgunarlaun eða vilt tryggja að réttindi þín séu vernduð, er mikilvægt að fá faglega aðstoð. Hafðu samband við reyndan lögmann sem sérhæfir sig í siglinga- og sjórétti og björgunarmálum.
